Senin, 23 Desember 2013

CATETANKU : AKU LAN MAS TRIS (II)


CATETANKU :  AKU LAN MAS TRIS
(perangan kapindho)

Dhek tahun 1992.

Isuk, srengenge durung mlethek aku wis numpak sepeda motor mboncengke anakku wedok  Dian Candra Prasetyanti sing lagi SD kelas 3. Tak jaketi krekep tak lungguhke ngarep,  numpak sepeda motor Honda “Star” anyar sing tuku bojoku entuke nglumpukke bayaran dadi guru. Tuku kontan kreditane konco guru sing pas butuh duit. Aku saiki wis nduwe sepeda motor dewe. Anyar durung setahun. Sepeda motore bapak Yamaha 75 wis diijolno Vespa Sprint.
Pancen bener omongane wong tuwo biyen, jare wong tuwo iku wis akeh mangan uyah. Tegese akeh pengalamane. Mbok menowo bapak ibuku wis ngreti yen aku ora pinter golek duit, opo maneh bekas “wong ukumane Suharto” . Angel golek gawean. Mulo aku dilurokno bojo  sing wis cetho nyambut gawe, sing kiro-kiro keno kanggo cagak urip. Bocah lulusan SPG th 1983 sing kepeneran wis diangkat dadi guru. Aku yo mesakake bojoku wong aku nyambut gawe ora maton.
Mulo naliko aku ditari kancane bapakku arep dientukke ponakane iki, gelem opo ora, tak jawab :
-  Ampun takon kulo oom. Ponakane mawon sing ditari. Yen kulo mpun jan mesthi gelem e . . -
Wiwit “dibebasake” saka p Buru tahun 1980 nganti tahun 1983 aku njomblo, wedi kawin amargo ora nduwe penggawean sing gumathok. Banjur dijodokke wong tuwaku mau. Nanging yo iku naliko anakku pisanan Dian lahir, aku di omongi sedulure bojoku :
-   Mas, opo  apike Dian iki diakokke anakke mas Ton, opo mas Ko? – usule Ely adiku ipe wedok. Nyambut gawene guru koyo bojoku. Mas Ton iku polisi nek mas Ko nyambut gawene swasta biasa. Aku ngreti arahe omongan. Morotuwaku lan mesthine anak-anakke ora tedak turune wong PKI. Pancen bener naliko semono anak-anake wong “bekas” ora entuk neruske kuliah, nyambut gawe diengel-engel negoro. Turune wong PKI sak cindil abange yo PKI.  Iki jare stigma / cap. Wong elek mbukek. Mbiyen ae ono wong digebugi sambat ngaruoro . . . . pak kulo mboten PKI, kulo maling . . . .  Lho jan opo ora aji malinge?  Koyo ngono pengertiane masyarakat marang PKI sing dicekokake pemerintah Orde Baru Suharto. PKI sadis, pembunuh.
Saiki gampang ae. Nuwun sing maos tulisanku iki. Jajal pirsani  tangga teparo sampeyan sing wong “bekas PKI” ono sing berkarakter sadis, opo bekas pembunuh?  Ketok drijiku nek wong PKI nduwe watak sadis, pembunuh?  Watak sing ceto kanggone wong PKI iku cinta tanah air dan bangsa, lebih mempunyai rasa kesetia kawanan yang 
tinggi.                                                                            
Meneng sauntoro, aku lagi nyauri.
-   Kenopo lagi ngomong saiki?   
    Kenopo ora mbiyen-mbiyen naliko durung kawin? Naliko durung ono Dian? – Aku ngenteni tanggapane ipe lan bojoku sing melu ngrungokke omongan iki. Meneng  gak ono sing semaur.
-   Anakku . . . . , anakku ae. Ora usah diakok-akoke wong liyo. Kowe ngreti  ra?, Rong puluh tahun kepungkur kahananku ora koyo saiki. Aku dicekel, ditahan, dibuak ning P. Buru. Mlebu alas gung liwang liwung, adoh lor adoh kidul, mboh mati mboh urip. Aku sak konco iki tahanan politik. Nasibku ditentokke owah gingsire kahanan politik. Saiki aku koyo ngene. Semono ugo 20 tahun sing arep teko kahananku durung mesthi koyo saiki iki. Aku kowe lan menungso urip iki mung dadi anak jaman. Semono ugo Dian mengko ugo dadi anak jamane ndekne dewe. Ora usah anakku “dislametke” dadi anakke wong liyo . . . . Peh aku ae leh  ? . . . . - Kabeh meneng ngrungukke “indoktrinasiku”. Mung ipeku nggrundel lirih.
-   Atos leh –
-   Gak. Gak atos. Mbok o ngono iki ilmiah . . . . – Omonganku tak kenthuk-kenthukake.
Aku mulih “dimodali” bapak ditukokno mesin diesel lampu penerangan kanggo wong nduwe gawe mantu opo sunatan. Aku dadi tukang diesel. Malah mesin dieselku “dicarter” ketoprak Kembangjoyo asuhan Kodim Pati.
Watoro wis padhang aku wis munggah tanjakan Sukolilo sing dalane nikang nikung. Aku wis mlebu alas pegunungan Kendeng Utara arah Purwodadi. Sing naliko ngengrengi tulisan iki, panggonan iki lagi dadi rebutan. Rebutan antarane penduduk setempat sing rumongsa marisi alam sekitar kono kanthi ngenggoni turun temurun kanggo penguripane wong sak brayah, karo penanam modal . Gunung arep dijugrugno kanggo bahan semen.     
Sakiki aku wis tekan alas Gundi protelon tekan Bendungan Kedungombo. Karo crito ben anak wedok ora ngantuk. Dene anakku lanang Bara Dhika Prasetya Adhi karo ibune tak titipno tanggaku – pak Wadak - numpak mobil  anyar Katana. Aku sengaja mangkat disik mengko nyegat lan ketemu ning pertigan Ngemplak - Solo. Dino iki dino sepisanan libur semesteran SD. Aku eling ngendikane mas Tris :
-  Suk nek preinan mbok ninggonanku. Anak bojomu dijak –
Aku ngaturke panuwunku karo tanggaku,  sing tak nunuti anak bojoku. Anakku lanang muntah-muntah numpak mobil. 
-   Jebul mobile atos  mas, nek gronjalan. Aku mesakake Dhika, Mabuk. –
Woro Isatanti Dwi Murwani, -- jenenge bojoku dawa banget. Jenenge wong sak kampung dinggo kabeh. Nganti yen ngisi data ora cukup -- , bojoku kondo aku naliko wis ketemu karo mbonceng nggendong ngekep anakku lanang  nganggo lendang jarit. Aku boncengan papat, aku anakku loro karo bojoku, neruske laku tumuju daleme mas Tristuti ning Rinjani Timur Mojosongo.

-   O alah-alah. Bocah kok mbok kempit mbok indit koyo brayut. Ngene iki mau yo boncengan wiwit soko Pati? – mas Tris mapakake karo melu nampani nggendong Dhika sing lagi umur watoro 3 tahun..
-   Ora ah, mas. Dhika karo ibune tak nunutke tanggaku numpak mobil.
-   Lho dik Bambang kok ora melu sisan?  -
-   Ora.   
    Lha endi mbakyu karo Inan kok sepi? – pitakonku naliko mlebu omah katon sepi.
-  Yo lungguh disik. Mengko tak critani –
Jebul mbakyu lagi loro, ditirahake ning dalem Joho, daleme morotuwane mas Tris. Sisan karo Inan mergo mas Tris ora nduwe wektu mapak ngeterke sekolah.
-   Sedelo maneh aku tak mangkat nderekke mayang dik Manteb. Mbuh moso borong nggonmu tunggu omah karo bojomu. Yen butuh mangan masakko dewe . . . . – mas Tis ngendikan karo disusul ngguyu . Pamitan. Pasuryane semringah. Ketoro yen tekaku sak anak bojo ndadekno renaning penggalihe.
Elingku ono telu po patang dinonan aku tenggomah / tunggu omah dalem Rinjani Timur. Saben esuk mas Tris rawuh bubar ndereke wayangan pak Manteb, sak wise crito-crito sakwetoro njur istirahat. Sare. Awan po sore wis tindak meneh.  Sak suwene aku sak pranak tunggu daleme mas Tris, aku nyempatke mboncengke  anak bojo mubeng kuto Solo. Tekan Curug, Kraton, Pasar Klewer. Nyempetke tilik mbakyu Tris ning Joho. Ora lali anak bojoku tak jak tekan Jembatan Bacem. Jembatan sing kanggo mateni wong-wong PKI opo sing dianggep PKI ndek tahun 1965 – 1966. Bojoku tak critani jarene wong-wong PKI iku sadis2.
-  Yen rumangsaem aku iki ndak nduweni watak sadis lan nduweni watak pembunuh? – Bojoku meneng ae mung ndeleng mengisor ing dasar kali saka pinggir jembatan.
-   Jero yo mas? –
-   Yo, jero. Tur yen rendeng banyune gedhe, banjir. Jembatan iki dadi seksi yen akeh wong PKI opo dipekakekake, dudu wong PKI nanging diarani PKI, podo dipateni dicemplungki kali Bengawan Solo iki. Ono sing dibedhil, ono sing ditaleni njur dijorokke, nganti ono sing dicemplungake urip-uripan. Kabeh mau ono sing meruhi lan ono sing dadi korban nanging isih urip nganti saiki.-
Naliko aku pamitan arep mulih Pati mas Tris ngendikan :
-   Lha iyo yo Mbang, kowe lan bojomu iki dudu apa-apaku. Ora sedulur, ora kadang.  Lho kok tak percoyo,  tak tinggali omah sak isine. Tak tinggal prung mboh kono. Pirang-pirang dino. Ngene iki yen ora lakone awake dhewe ora klakon. -  sawijining awan naliko mas Tris  tak pamiti  ngendiko karo gumujeng semringah, tanda yen ngendikane tulus saka jroning ati. Sing dikarepke lakone awake dhewe iki lelakone poro korban 65 sing rumongso senasib pati lan urip.
-   Ojo kapok yo dik (KARO BOJOKU), yen ono wektu dolan rene. Sing sabar karo Bambang. Mbang sing pinter momong anak bojomu yo. Bejo kowe nduwe bojo dik Is iki – karo gumujeng.
-   Iyo. – aku dewe ora kudu ngguyu. Dadaku seseg,
    ondog-ondog arep pamit.
-    Dian, rene tak paringi sangu nduk. Adik diparing yo . . . – Ajeg . Mas Tris senengane maringi sangu. Lha wong aku dewe gedhe tuo ngene nek rene disangoni kok.
-    Aku mulih mas. Pamitke mbakyu karo Inan.

Naliko mas Tris kromo karo mbakyu sing saiki, aku sak konco saka Pati rombongan Cerry station nekani . Elingku ono Mas Trimo, mas Toyo tusuk jarum, pemain ketoprak Kembangjoyo; lik Mustahir karo bojone pesinden. Mbiyen sak durunge 1965 dadi pesindene mas Tris yen dong main ning daerah Pati. Lan priyayi Ngablak sing kagungan mobil, kepingin ketemu sing jenenge Tristuti  Rahmadi, dalang kondang sing nate dingerteni  sak durunge Peristiwa 65.
Dene naliko kawinku th 1983, mas Tris karo mbakyu rawuh ning Pati. Watoro wis rodo wengi amargo terpancang umbalan umum sing kangelan antarane Pati Tayu. Naliko sasi Oktober 1965, 18 tahun kepungkur mas Tris mayang ning omahe tanggaku, sunatan. Mulo ora mokal yen saiki konco-konco lan tonggo teparoku pengin ngreti koyo ngopo leh blegere dalang Tristuti saiki sakwise mulih soko pulau Buru?.  Sing durung nreti nanging kepingin ngreti, ngrasani, jenebge kok koyo wong wedok?
Mbiyen naliko sakdurunge tahun 1965 aku wis krungu kondange  dalang Tristuti iki., sing sejajar karo dalang saka Wonogiri lan Banyumas, sapa kae, halah lali aku wis tuwo. Aku ugo nate munduk-munduk ning pinggir kothak wayang, naliko dalang Tristuti arep jejer mayang. Naliko mbiyen pesinden utowo waranggono isih lungguh awor yogo cedhak tukang kendhang. Elingku ning deso Ngelom, Bulumanis.
Aku nyodorake buku karo fulpen, karo matur :
-   Bade nyuwun tapak asmo kangge kenang-kenangan . . . . . – Dalange noleh mirsani aku sedelo,  mesem banjur maringi tapak asmo ning bukuku. Tristusi Rahmadi Suryosaputro.
Malah naliko aku lan mas Tris kepeneran tunggu pari bareng ning sawah Savanajaya pulo Buru, aku diwelehke.
-   Kowe ra butuh tanda tangan meneh, Mbang? Ne tak wenehi sak buku . . . . – karo gumujeng.
-   Ra butoh . . . – sumaurko karo mlayu nggusah manuk.

Naliko semono aku isih mahasiswa. Isih mudho lan nduweni kesenengan ngumpulke tanda tangane “wong gedhe-gedhe”. Alah cah enom paling-paling pingin wa . . . . Ning bukuku ana tanda tangane Kawan Ketua Aidit. Terus tak tulisi panggonan olehku entuk lan tanggal. Panggonane Egom – Cisarua. Tanggale lali. Naliko aku melu anggota Paduan Suara Jawa Tengah melu lomba paduan suara memeriahkan KSSR. Konferensi Seni dan Sastra Revolusioner ning Jakarta.  Liyane elingku ana Utuy Tatang Sontani, pak Subronto Karto Atmojo, naliko  kabeh paduan suara saka Medan, Padang, Palembang. Pontianak, Jakara, Jawa tengah, lan Suroboyo, perlu latihan bersama kanggo penutupan KSSR ning Istora Senayan Jakarta. Iku ing sasi minggu terakhir Agustus 1965. Mulo ora lidhok naliko ditangkep peristiwa 65, aku diprikso jare aku melu ning Lubang Buaya.  Lubang Buaya gundulmu.
Dhek tahun 2000, adine bojoku sing ragil arep kawin entuk Pontianak – Kalimantan. Keluargane wong Kudus. Pacare podho-podho kuliah ning UMK Kudus, Ning Pontianak nderek Bapak ibune sing pegawe Perhutani.  Paklike pegawai RRI Pontianak, karepe pas gawene arep wayangan nganggo wayang RRI.
Aku njur nduwe ide piye upomo dalange mas Tris. Ben mas Tris entuk pemasukan. Aku biasa nggoleke gaweyan konco-konco, sakiso-isone ben entuk duit. Mbeyen aku nduwe konco pak Yono jenenge daleme Ambarawa.  Di tahan bareng  aku kumpul ning kam Salatiga. Sakdurunge 65 – istilah kanggo mbedakke wektu sakdurunge Peristiwa 65 – pak Yono ngasto ning Kesehatan Rumah Sakit Ambarawa. Dadi pembantune dokter Jayus. Dokter Jayus iki nduwe penemuan pengobatan asma, sing naliko pertemuan dokter-dokter sak ndonya ana ing Simposium Peking th 1964 disodorake dening dokter Jayus. Cara pengobatane  njupuk pengalamane wong tuwo-tuwo mbiyen yen ngobati loro mengguk / asma, anake diombeni getih menstuasi ibune. Durung nganti cara pengobatan iki ditindak lanjuti, keterak aradan Peristiwa 65. Dokter Jayus melu ditahan amargo anggota HIS, Himpunan Sarjana Indonesia, sing dianggep onderbow PKI. Tekan Nusakambangan. Yo dokter Jayus iki sing nganjurke konco-konco tahanan Nusakambanagan  dho mangan bekecot.
Pak Yono ngerti cara pengobatan asma kuwi mau. Aku kelingan naliko ning kam Salatiga yen oleh metu saka kam aku dijak glidhik (nyambut  gawe sing ora maton) nambani keluargane konco-konco sing lara asma. Opahane sakpawihe. Malah saking senenge anake mari ana salah sijine konco, pak Yono diwenehi pedhet, sapi cilik. Pak Yono  yo di buak ning pulau Buru bareng aku.
Bareng wis “ning alam padhang” iki, wis diulihke saka pulau Buru, pak Yono tak jak nambani tonggo teparoku sing nduweni penyakit asma. Akeh sing mari. Antarane putrane pak mantan Petinggi Kedungsari, putrane pak carik Pohijo, ponakan-ponakanku, lan isih akeh meneh. Lumayan pak Yono ijlik ning nggonku. Nganti ana crito lucu. Naliko Istanti, bojoku meteng  anakku Dhika pak Yono mbedek yen anakku mbesuk lahir lanang. Pambedekke kanti cincin kawin ditaleni benang dicekeli digandulke nduwur wetenge bojoku.  Lho mubeng. Mubenge nengen searah jarum jam, njur dibedhek anakku mbesuk lahir lanang.  Tenan pak Yono tak kabari. Saking senenge pambedheke bener, pak Yono budhal Pati arep tilik bayi. Anakku no 2. Medhun bis pak Yono ora banjur ning omahku. Njenger pinggir dalan. Omahku pinggir dalan Pati Tayu.  Ndilalah aku weruh saka jende koco. Aku metu :
-   Pak, pak Yono! – rada banter aku ngaturi pak Yono. Pak Yono pirso yen aku sing nyeluk, banjur mlaku lekedeng-lekedeng, priyayine lemu brewok yen diingu koyo Karl Marx, marak omahku karo mesam mesem. Ngliwati  Satpam Pabrik Gula Trangkil sing lagi jaga trek tebu sing liwat ning ngarep omahku : - Nuwun sewu  - uluk salame pak Yono karo Satpam jogo.
Tekan njero omah pak Yono gak kuat ngampet guyu :
-   O alah dik Mbang, dik Bambang . Gara-gara ana Satpam aku njenger suwe ning pinggir dalan. Tak gatekke saben ana trek momot tebu liwat disetop, diperiksa surat-surate. Nganti  dik Bambang metu mau. Panggraitaku : hebat temen dik Bambang babaran ae dijaga satpam . . . .-  aku karo bojoku karo tamu liyane podho ngguyu bareng ngrungoke ngendikane pak Yono mau.

Lha mas Tris yo arep tak jak "glidhik". Malah yo nate amargo aku dianggep konco-konco cedhak karo mas Tris, konco Tlogowungu arep sedekah bumi njaluk pertimbangan aku, piye yen wayangan dalange pak Tris?
-   Moro ae . . . – Saranku. Aku dijak ning Solo. Kasil wayangan sedekah bumi nganggo dalang mas Tris. Malah anakku Dhika sing isih kelas VI SD nanging wis iso main Orgen tunggal dijak mas Tris kon nggowo biduan dewe.  Lha wong bocah, ngenteni goro-goro tengah wengi yo turu nglepus ning pinggir orgen sebelah tutup kothak wayang. Aku ning mburine karo ngemuli jaket anakku, mas Tris sok noleh Dhika karo mesem.
-   Rene  le tak sangoni, nggo tuku buku yo .  – Bareng esuk arep mulih Dhika disangoni.
-   Kebangeten kowe kok Mbang bocah kok mbok jak golek pangan . . .  Kowe  mentolo mangan kayane anakmu ? Aku yen noleh ora mentolo olehe ngrinkuk turu nglimpruk ning ngisor wayang. -  Mas Tris nyangoni Dhika karo gumujeng len mesem kecut.
Lha kesempatan ning Pontinak iki tak aturke mas Tris, jauh-jauh hari. Mas Tris etung-etung wektu lan kiro-kiro nggowo opo lan ngajak sapa.
-   Yo, wis yen sing nduwe gawe wong gedhe. Aku ora nduwe Idakeb dhak ora opo-opo to ?
Mas Tris pancen ora nduwe Idakeb lha wong “bekas”. Tegese bekas tahanan, opo maneh tahanan PKI ora bakal diintunki yen ngajokke permohonan ijin njaluk Idakeb. PKI kok.

Iki lagi rencana. Aku rembugan karo mas Tris dhisik banjur tak rembug karo keluarga, hubungane karo keluarga Pontianak. Durung ono keputusan saka keluarga Pontianak, dinane wis kurang seminggu tur yo kudu golek tiket kapal . Aku ning wartel njajal arep omong-omong karo mas Tris.

-   Mbang, dibatalake ae sing ning Pontianak, mbakyumu kumat larane rada nemen.-
-   Lha aku tak tilik mbakyu disik mas? –
-   Ora usah. Urusi keluagamu disik. Nko nek wis mulih saka Pontianak wae. -

Yo wis. Gak sido ngajak mas Tris. Mbakyu lara.
Aku sido mangkat Pontianak. Kabeh mangkat keluargaku karo keluarga morotuwo. Emakku melu, bapak tunggu omah karo Dian klas siji SMA lagi semesteran. Ning Pontianak naliko durung gawe Dhika dicawisi Orgen  nggo melekan. Sayang ora cekelane. Ning omah Dhika cekelane Roland G 96, ning kene nganggo Yamaha. Bocah gak patio mudeng. Ning omah kulino nganggo disket, ning kene manual. Yo saisane cah cilik lagi kelas VI,  keno kanggo melekan.
Bubar gawe ora bisa terus langsung mulih. Ngenteni kapal. Kesempatan iki tak nggo mubeng-mubeng Pontianak lan sak kiwo tengene.
Perjalanan kapal mulih rong dino. Sakwise leren sedino ning omah, karo bareng ngeterke ning pasar Trangkil bojoku, aku ning wartel perlu arep crito karo mas Tris. Aku biasa sak durunge jam 6 esuk yen ngebel, wong tarip tilpun  isih murah.  Bareng wis nyambung karo mas Tris :
-   Hallo, mas . . . . aku wis mulih. Halah mas cedak ae.  Mung rong dino. Adoh pulo Buru– aku terus ncrocos ae bareng krungu jawaban  “halo” saka mas Tris.
-   Bambang yo? . . . .-
-   Iyo mas. Piye kabare mbakyu? Rencanaku sesuk aku arep rene. Tilik mbakyu. Wis sehat tah ? –
-   Mbakyumu wis ora ono . . . . .
Aku ora percoyo karo sing tak rungu.
Aku ora percoyo ngendikane mas Tris.
Aku ora percoyo karo suara sing liwat gagang tipun.
Aku ora percoyo . . . . .
Aku meneng ora  iso ngomong.
Meneng. 
Nganti keprungu ngendikane mas Tris meneh.
-   Mbakyumu wis kapundut ing ngersane Gusti . . . .-
Ngendikane  mas Tris lirih, suarane jero, ngerti yen aku mung meneng ae. Aku gak kuwat ngampet luhku. Njrojos koyo banjir. Malah kaporo kawetu suaraku naging ning njero kamar tilpun. Aku nangis ngguguk. Sauntoro suwene .  Mas Tris yo ora ngendikan meneh-meneh nanging aku ngreti yen tilpun isih sambung. Aku ungkep-ungkep semlende perangkat tilpun. Bojoku weruh saka njobo lewat koco pintu. Aku dicedaki. Ditakoni ono opo. Aku gak iso semaur. Sauntoro. Aku dinengke bojoku karo isih ngadeg ning cedakku.
-   Ono opo, mas? – Pitakone bojoku, bareng aku wis rodo angreh. Tilpun tak tutup.

Dino iku ugo aku budal ning Solo numpak bis perlu niliki mas Tris karo Inan sing ditinggal sedo ibune.
               








                                                                                                                                                  

Tidak ada komentar:

Posting Komentar